ışık kirliliği ne demek?
Işık kirliliği, canlıları rahatsız edecek
şekilde yanlış kullanılmasıdır. Yanlış yönde, yanlış miktarda,
yanlış yerde, aydınlatılması gerekmeyen yerde ışık kullanımı hem
ekonomik kayıp hem de rahatsız edici bir durumdur.
Işık; doğal ortam ögelerinden biri olup, insanın algılar yoluyla
edindiği bilginin %95'i görme duyusuyla edinildiğinden önemlidir. Işık
kirliliği farklı şekillerde gerçekleşir; "ışık taşması", "kamaştırıcı
ışık", "aşırı ölçüde ışık", "gökyüzü aydınlatmaları", şeklinde
gruplandırılır. Güneş, aydınlatma bakımından anlamlı olan tek ışık
kaynağıdır. Gündüzü geceye taşıma çabası olan
faaliyetleri güvenlik bakımından da
önemlidir.
Ortaya çıkışı
Işık kirliliği modernleşme ile gelişen kentsel menşeli bir sorundur.
Işık kolay çalışmak, daha sağlıklı görmek, güvende hissetmek için
kullanılan araçtır. Fakat artan hatalı aydınlatmalar ışık kirliliğine
neden olmaktadır. içinde
eski yıllarda önemsiz bir yere sahip iken, son zamanlarda kirlilik
olarak algılanmaktadır. Pek çok ülkede bu kirliliğe karşı dernekler,
birlikler ve ulusal komiteler kurulmuştur. Hedef; ışığın gerekli olduğu
yerde kullanımı, iyi görme şartları ve gece güvenliğinin sağlanması,
enerji tasarrufu ve gökyüzü karanlığının korunmasıdır. ABD'de
'Uluslararası Karanlık Gökyüzü
Birliği'nin 68
ülkeden yaklaşık 3000 üyesi bulunur. Japonya'da "Yıldızlı Gökyüzünü
Koruma Birliği" kurulmuştur. Türkiye'de 1998'de "Işık kirliliği Çalışma
Grubu" faaliyete başlamıştır.
Işık kirliliğinin nedenleri
- Hem çok renkli hem de gereğinden fazla ışık kullanılarak ışık
gösterilerinin yapılması
- Güvenliği sağlama amacına yönelik olarak gereğinden fazla ışık
kullanılması
- Özellikle turistik alanlarda ve çeşitli ticari yerlerde yapılan ışık
oyunları
- Yaşam alanlarından dışarıya taşan ışıklar
- Sokak, bahçe ve park gibi alanlarda hatalı aydınlatma çalışmasının
yapılması
Işık kirliliğinin etkileri
- Işık kirliliğinin hayvan ve bitkilere etkisi
- Böcekler: Fazla ışığı seven böcekler olduğu gibi ışığı sevmeyen,
karanlıkta yaşayan böcekler de bulunur. Orman, göl ve tarla gibi
alanların gereksiz aydınlatılması bazı yararlı böcekleri yok
ettiği gibi, bazılarının da gereksiz çoğalmasına neden olabilir.
Böceklerin göç, kışlama ve
fazla ışıktan etkilenmektedir.
- Sürüngen ve memeliler: , gece
aydınlatmalarından etkilenirler.Yumurtadan yeni çıkan yavruları sahil
ışıklarından etkilenmekte ve denize ulaşamamaktadır.
- Kuşlar: Göç eden kuşlar, deniz feneri ve gökdelenlerin
ışıklarının etrafında dönmeye başlarlar. Bazen yorulup düşerler,
bazen binaya çarpıp ölürler. Ekim 1954'te Water Robins
Havaalanında (Georgia-ABD) 50.000 kuş bu şekilde ölmüştür.
- Balıklar: Fazla ışık alan balıklarda hareketlilik
fazlalaşmaktadır. Alınan enerji büyüme yerine hareketlilikte
kullanılır. fazla ışıkta
yumurta kalitesi ve yumurtlama devresi değişmektedir.
- Bitkiler: Bitkilerin çiçeklenme ve büyüme döneminde ışığın
süresi, açısı ve miktarı önemlidir. Sadece
değil, farklı gelişim
düzenlerini belirler. Fazla ışık bitkilerde şekil bozulmaları
(sap kalınlaşması, boğum aralarının kısalması,hücre çeperinin
kalınlaşması, dallanmanın artması) ve fizyolojik (klorofilde
azalma, tuz oranı artışı, solunum artışı,terleme artışı, erken
çiçeklenme) bozulmalarına neden olur.
- Kümes hayvanları ve zirai ürünler: Sun'î aydınlatma ıspanak ve
pirinçte fizyolojik bozulmaya neden olur. Fazla ışık
kanatlılarda tüy yolma ve kanibalizme neden olur. Işık kirliliği
insanlarda olduğu gibi hayvanlar için de kanser sebebidir.
- Işık kirliliğin insana etkisi:
- İnsanlara etkisi: Fazla gece aydınlatması evlerden içeri
sızmakta, uykusuzluğa sebep olmaktadır. Uyurken ışığa
muhatap olunması durumunda,
hormonu salgılanmaz, bu nedenler oluşmayan
hormonu kadınlarda meme
kanserine neden olur. Işık yoğunluk ve şiddetindeki
değişiklikler
rahatsızlığına neden olur. Aydınlık ortamda uyumanın
neden olabilmektedir.
- Yayalara etkisi: Düzensiz yerleştirilen lambalar ve aşırı ışık
yayaların gözlerini kamaştırır.
- Taşımacılığa etkisi: Orta refüjde ışık kesici önlemler
alınmadığı durumlarda, sabah ve akşam güneşi ile gece far ışığı
sürücüleri olumsuz etkilemektedir.
- Astronomik gözlemlere etkisi: Gece ışık kirliliğine uğrayan
gökyüzünde oluşan bulanıklıktan dolayı sağlıklı gözlemler
yapılamaz.
Önlemler
- Teknik önlemler: Bina dış cephe malzemeleri gece ve gündüz ışığı
yansıtmayan unsurlardan seçilmeli. Aydınlatmalarda her tarafa ışık
saçan küresel lambalar yerine, hedef alanı aydınlatan, gökyüzüne
ışık göndermeyen armatürler kullanılmalı. Güvenlik amacıyla aşırı
aydınlatma yerine hareket sistem
kullanılmalıdır. Reklam aydınlatmaları yukarıdan aşağıya doğru
olmalı, vitrin ışıkları gece yarısından sonra otomatik kapanmalıdır.
Sodyum buharlı lambalar enerji verimliliği ve sarı ışığından dolayı
tercih edilmelidir.
- Planlama önlemleri: Yeni şehir alanları kurulmadan alınacak
önlemlerdir. Aydınlatmanın verimli, sağlıklı ve çevreye rahatsızlık
vermeyecek şekilde planlanması gerekir. Uluslararası standartlar ve
öneriler takip edilmelidir.
- Eğitim önlemleri: Okullarda öğrencilerin ve medya yoluyla halkın
konu hakkında bilinçlendirilmesi gerekir.
- Yasal önlemler: Dış aydınlatma yönetmeliği hazırlanmalıdır.
Yönetmelik, dış aydınlatmada; lambaların,
ve teknik özelliklerini, konumu
ve tesisat durumunu belirlemelidir.
ve doğal alanlar yasa ile ışık
kirliliğinden korunmalıdır.
- Biyolojik önlemler: Yansımanın fazla olduğu su kenarlar ve yol
çevrelerine bitkilendirme yapılarak önleme yapılabilir. Şehir içi
yollarda orta refüj ağaçlandırılarak ışık kirliliği ve far
parlamaları azaltılmalıdır.
Kaynakça
Orijinal kaynak: ışık kirliliği. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Kategoriler